Ieder kind is wel eens bang, dat is heel normaal. Angst is een natuurlijke reactie op gevaar en kan daarom erg zinvol zijn. Maar angst kan ook lastig zijn, bijvoorbeeld wanneer het monster onder je bed je uit je slaap houdt of je niet buiten durft te spelen omdat de buurman zijn grote hond uitlaat. Hoeveel veiligheid een kindercentrum ook biedt, ook hier kan een jong kind wel eens bang zijn. Als pedagogisch werker moet je die angst kunnen herkennen en er op een goede manier op in spelen.
Bang zijn hoort erbij
De belevingswereld van peuters en kleuters breidt zich steeds uit. Vooral peuters ontdekken in korte tijd veel nieuwe dingen die ze aanvankelijk eng vinden omdat ze nog niet goed in kunnen schatten welke zaken onschuldig of werkelijk gevaarlijk zijn. Donder en bliksem, grote dieren of vreemde figuren zoals Sinterklaas en apparaten die veel lawaai maken, kunnen hen in eerste instantie de stuipen op het lijf jagen. Het is aan ons, de volwassenen, om kinderen te leren welke angsten reëel zijn en welke niet en hoe ze hier mee om kunnen gaan.
Knikkende knietjes en tranen met tuiten
De bekendste vorm van angst in de peuterleeftijd is scheidingsangst. Sommige peuters zullen het op een brullen zetten wanneer papa of mama hen ‘verlaat’ want wie zegt dat ze ook weer terug komen? De geboorte van een broertje of zusje kan eveneens voor benauwde momenten zorgen. Er is zoveel aandacht voor de nieuwe baby, vinden papa en mama míj nu nog wel lief? Doordat peuters zoveel indrukken opdoen maar nog niet begrijpen hoe alles werkt, kunnen ze angstig reageren op totaal ongevaarlijke dingen. Ze willen bijvoorbeeld niet op de wc als ze zien hoe hun grote boodschap wegspoelt want stel nou dat ze zelf in die pot vallen? Deze angsten verdwijnen meestal wanneer het kind door ervaring leert dat ze niet realistisch zijn.
"Aaahh ik bloed! Snel, een pleister, straks loop ik helemaal leeg!"
In de kleutertijd gaat fantasie een rol spelen. De verbeeldingskracht van kleuters is groot maar zij kunnen fantasie nog niet goed van de werkelijkheid scheiden. Hierdoor zijn ze vaak bang in het donker, voor schaduwen op de muur of monsters onder het bed. Het is verstandig om van tevoren goed in te schatten of een kind al toe is aan een bepaalde tekenfilm of verhaal. Op deze leeftijd kan een kind ook angsten aanleren door ze van anderen over te nemen. Als jij als de dood bent voor spinnen, trekt het kind hieruit de conclusie dat spinnen levensgevaarlijk zijn en best vermeden kunnen worden. Een kind kan ook een angst voor iets of iemand ontwikkelen omdat een volwassene het als dreigement gebruikt: ‘Als jij niet luistert, stopt Zwarte Piet je in de zak’. Daarnaast kunnen kleuters angstig reageren op eigen verwondingen of ziek zijn (‘straks moet ik naar de dokter en dan krijg ik een prik’) en bang zijn voor straf.
Spoken verslaan: omgaan met angstige kinderen
Neem de angst van het kind altijd serieus door naar hem te luisteren en met hem te praten. Jij weet wel dat spoken niet bestaan, maar wanneer een kind ervan overtuigd is dat er eentje in de kamer zit dan is dat voor hem de enige waarheid. Jaag daarom liever samen het spook uit het raam dan te zeggen dat het kind niet zo mal moet doen. Besteed niet te veel aandacht aan de angst en bescherm het kind niet overmatig. Zo bevestig je dat het kind terecht bang is, waardoor de angst juist sterker wordt. Het kind leert hiervan dat het van jou afhankelijk is en kan zich hulpeloos gaan voelen wanneer je niet in de buurt bent. Het is beter de angst te onderkennen, de oorzaak te achterhalen en te zoeken naar een gerichte oplossing zoals een nachtlampje of knuffel bij angst in het donker. Dwing een kind niet tot confrontatie maar help hem stapsgewijs zijn angst te overwinnen. Je kunt hem voorbereiden op een situatie die angst oproept door te vertellen wat er gaat gebeuren. Geef zelf het goede voorbeeld, laat zien hoe andere kinderen met dezelfde situatie omgaan en steun het kind waar nodig, bijvoorbeeld door zijn hand vast te houden op spannende momenten. Of maak er een spelletje van: wie ziet als eerste de onweersflits en hoeveel tellen tot de donder klinkt? Je kunt ook boekjes voorlezen, bijvoorbeeld ‘Kikker is bang’ of ‘Max en de Maximonsters’, situaties naspelen met het kind of tekeningen maken die je later met het kind bespreekt. Wat voor ons een kleine vooruitgang lijkt, kan voor een kind een enorme overwinning zijn. Complimenteer hem daarom met elke dappere stap die hij zet. Je zult zien dat je met een goede aanpak bijna elk trillend lipje in een trotse lach om kan toveren!
(verschenen in B4news, B4you)
